'مولوی آمريکا را تسخير می کند'

مولانا جلال الدين محمد بلخی

استيو هولگيت خبرنگار 'گزارشهای ويژه واشنگتن' که از سوی وزرات خارجه آمريکا منتشر می شود، در مطلبی تحت عنوان 'مولوی شاعر ايرانی آمريکا را تسخير می کند' از شهرت روز افزون مولانا جلال الدين محمد بلخی در آمريکا می نويسد و آن را مديون ترجمه اشعار او توسط يک شاعر و استاد پيشين ادبيات در آمريکا می داند. کلمن بارکس مترجم اشعار مولانا به خبرنگار 'گزارشهای ويژه واشنگتن' گفته است که اشعار مولوی پاسخگوی نياز معنوی و روحی آمريکايی هاست و اين يکی از عواملی است که بسياری را در آمريکا شيفته اشعار مولانا ساخته است.
آنچه در زير می خوانيد ترجمه ای است از اين مقاله.

مولوی آمريکا را تسخير می کند

مولوی يکی از محبوب ترين شعرا در آمريکاست و گرچه تا دهسال پيش کمتر کسی با او آشنايی داشت اما اکنون در سراسر دانشگاههای آمريکا کلاسهايی برای شناخت آثارش تشکيل شده است و درقسمت فرهنگی روزنامه های اکثر شهرهای عمده آمريکا از جلسات شعرخوانی و سخنرانی درمورد او يک خبر يا آگهی به چشم می خورد.

آنچه ميزان محبوبيت بالای او را بيشتر آشکار می سازد تنظيم آهنگ بر روی اشعار او از سوی گروهی از خوانندگان و ستارگان سينما در آمريکاست.

اين انسان نمونه کيست که آوازه شهرتش اين چنين در سراسر آمريکا پيچيده است؟
آيا ايالات متحد آمريکا شاعر معروف ديگری مانند والت ويتمن خلق کرده است تا ترانه های اين سرزمين را بسرايد و يا رابرت فراست ديگری آمده است تا پاسخگوی خواسته های بر آورده نشده روحمان باشد؟

در واقع اين شاعر آمريکايی نيست و کسی هرگز او را در سالن سخنرانی شهر خود و يا در گفتگوهای تلويزيونی نخواهد ديد زيرا بيش از هفتصد سال است که چشم از اين جهان فروبسته است و نام او اگرچه تنها مدت زمان کوتاهی است که در آمريکا بر سر زبانها افتاده، قرنهاست که در قلب مردم ايران جای داشته است.

روی جلد منتخب اشعار مولوی ترجمه کلمن بارکس

نام او مولانا جلال الدين محمد بلخی است که بيشتر با نام مولوی در آمريکا شناخته می شود.

ابعاد شيفتگی آمريکايی ها را می توان با شيفتگی که در دوران بيتلها نسبت به اين گروه وجود داشت قياس کرد و گرچه نمی توان گفت که به همان شدت است ولی بسيار قابل ملاحظه است.

به گفته بسياری از منابع ظرف دهسال گذشته ترجمه اشعار مولوی بيش از هر شاعر ديگری در
آمريکا به فروش رسيده است. در جستجوی اينترنتی با نوشتن نام او بيش از ۸۰۰ هزار نتيجه به دست می آيد.

تقويم مولوی، فنجان و پيراهنهايی با نام او در دانشگاه ها و کتابخانه های نقاط مختلف آمريکا به چشم می خورند. اما با وجود اينکه شهرت مولوی دارای ويژگی هايی است که شخصيتهای معروف در فرهنگ عامه از آن برخوردارند نبايد موفقيت او را دراين سطح قرار داد و تصور کرد که اشعار مولوی با سرچشمه گرفتن از سنن اسلامی نمی تواند پاسخگوی نياز روحی و التيام بخش نگرانيهای بسياری از مردم آمريکا باشد.

فيليس تيکل سر دبير "هفته نامه ناشر" معتقد است که محبوبيت مولوی در آمريکا ناشی ازعطش معنوی مردم اين کشور است.

کلمن بارکس شاعر آمريکايی ازايالت تنسی که با ترجمه اشعار مولوی باعث محبوبيت اين شاعر فارسی زبان در آمريکا شد، به همين موضوع اشاره داشته و می گويد که جذبه معنوی مذهبی اشعار مولوی آمريکايی ها را شيفته او ساخته است. وقتی مولوی در شعر خود اين پرسش را مطرح می کند که "ز کجا آمده ام آمدنم بهر چه بود ؟" با بسياری از آمريکايی ها که دارای احساسات معنوی شديد هستند ارتباط برقرار می کند.

به دنبال حملات يازدهم سپتامبر۲۰۰۱در چند تفسير نوشته شد که مولوی پل مهم ارتباط بين آمريکايی ها و مسلمانان است و بسياری با اين گفته هانس ماينکه شاعر آلمانی موافقند که می گويد "اشعار مولوی تنها دريچه اميدی است که در اين دوران سياهی و تباهی به روی ما باز است."

کلمن بارکس از مترجمان اشعار مولوی به زبان انگليسی

اما هيچکس تاکنون مانند کلمن بارکس، مترجم اشعار مولوی در شناساندن او چنين نقش مهمی ايفا نکرده است. به اعتقاد جيمز فاديمن يکی از اساتيد آمريکايی، کلمن بارکس مولوی را به مردم آمريکا شناسانده و باعث محبوبيت او شده است.

جوهر شعری مولوی کتابی که بارکس در سال ۱۹۹۵منتشر ساخت، يکی از مهمترين عوامل اشتياق وعلاقه آمريکايی ها به اشعار اين شاعربزرگ فارسی زبان بوده است.

بارکس در يکی از مصاحبه های اخير خود گفته است که انگيزه او برای ترجمه اشعار مولوی بسيار اتفاقی بوده است چون او حتی نام مولوی را هم نشنيده بود تا اينکه يک نويسنده آمريکايی به نام رابرت بلای در سال ۱۹۷۶ يک نسخه از ترجمه اشعار مولوی را به زبان انگليسی سنگين و دانشگاهی که تنها ترجمه از اشعار اين شاعر در آن زمان بود به او داد و گفت "اين اشعار را بايد ازقفس رها کرد. "

بارکس که در آتن واقع در ايالت جورجيا زندگی می کند، می گويد که خيلی زود ترجمه اشعار مولوی را که هفت سال تکميل آن به طول انجاميد آغاز کرد. " من اول در قالب شعر آزاد اين اشعار را به زبان انگليسی مدرن ترجمه کردم."

بارکس می گويد تمام تلاش او تا جای ممکن اين است که روح و تصاوير شعری مولوی را حفظ نمايد اما قادر به حفظ عمق آهنگ اشعار او نيست " من تپشی را که در شعر او می شنوم پی می گيرم و مانعی بر سر آن بوجود نمی آورم و می گذارم تا با اين تپش شعر مولوی نواخته شود."

بارکس در مدت هفت سال در صدد انتشار اثر خود بر نيامد ولی سرانجام آن را به انتشارات هارپر کالينز برای چاپ داد. موفقيت غير منتظره اين اثر بارکس را به انتشار ترجمه های ديگری از آثار مولوی منجمله کتاب جوهر شعری مولوی ترغيب کرد که در ۵۰۰ هزار نسخه به فروش رسيده است، رقمی که نمايشگر محبوبيت فراوان اين شاعر قرن ۱۳ ميلادی است.

گشايش خانه مولانا در شهر مزارشريف (عکس از سايت خانه مولانا)

بارکس شاعر و استاد پيشين ادبيات با اشتياق و شيفتگی از مولوی صحبت می کند: " شعر او حاصل خلاقيت آن نيمه ای از روح انسان است که نه از شخصيت بلکه از چيزی ماوراء آن و درک انسان الهام می گيرد.

بارکس با اشاره به عرفان در اشعار مولوی می گويد که الهيات مولوی شادی آفرين است زيرا که به اعتقاد مولوی صرف داشتن جان در بدن و ادراک مايه شادمانی است .

بارکس همچنين به نقش اشعار مولوی در ايجاد پيوند ميان مسلمانان و آمريکايی ها اشاره می کند و می گويد "ما آمريکايی ها شناخت کافی از جهان اسلام نداريم و قادر به حس زيبايی و عمق اشعار مولوی نيستيم."

بارکس اظهار اميدواری کرد که ترجمه اشعار مولوی بتواند به درک عمق معنای شعر او کمک کند و به مانند درگهی باشد که اشعار بتواند از آن وارد شود و آشنايی با خود، رها ساختن و تسليم داشتن را فراهم آورد. اين اشتياق به تسليم خود است که جوهر اصلی اسلام است."

اشتياق بارکس به ايجاد تفهيم و تفاهم ميان آمريکايی ها و جهان اسلام است که او را به نقاطی خواهد کشاند که به هنگام ترجمه اشعار مولوی تصور ديدن آنها را به خود راه نمی داد.

آنچه کلمن بارکس و مولانا در آن سهيم اند اين حس کنجکاوی توام با شور و اشتياق است که اين دو انسان متفاوت را با خواسته های معنوی يکسان بهم پيوند می دهد

BBC