گفت وگو با اولين دوبلور زن ايران؛ مهين بزرگى

سهيلا وكيلى - روزنامه شرق

•از پله هاى سالن اول به سمت زيرزمين برويد. انتهاى راهرو مى توانيد ايشان را ببينيد.براى ديدن اولين زن دوبلور ايران و تهيه مصاحبه به واحد دوبله صداوسيما رفتم .ذهنيت قبلى درست بود؛ اتاق هاى كوچك چوبى و رنگ هاى قهوه اى، منتظر زنى با سن و سال خود دوبله بودم و درست هم بود.زمانى كه مهين بزرگى را ديدم براى من اولين زن دوبلور در ايران كاملاً معنا و مفهوم پيدا كرد. سن و سال و سادگى و مهربانى كه در هر صحبت و هر مادرم گفتن ها هويدا بود. زنى كه مادر نبود اما از زبان تك تك فرزندانش در دوبله صحبت كرد. زنى كه با دوبله زندگى كرد و با دوبله ازدواج، زنى كه عاشق شغل و حرفه اش بود. زنى كه از ندارى هاى دوبله با آه و فغان و بعضاً فرياد صحبت مى كرد: «دوبله ما خيلى خورد تو سرش، اين دوبله، دوبله قديم نيست، يه موقعى دوبله ايران تو كل جهان حرف اول را مى زد.» دوبله مهين بزرگى در فيلم هايى چون اشك ها و لبخند ها، ملكه افريقا ،معجزه سيب و... در ذهن بسيارى از ما مانده است.
•لطفا در مورد سال هاى شروع كار خودتان توضيح دهيد و تفاوت هايى را كه در كار احساس كرديد از قديم تا حالا بگوييد؟
سال ،۱۳۲۷ اولين كار دوبله ام را انجام دادم. در آن زمان از لحاظ موقعيت هاى پيشرفته تكنولوژى خبرى از امكانات حال نبود. اصلاً وسيله اى نداشتيم. قديم ها دوبله فيلم هاى خارجى بهتر از فارسى بود. چرا كه فيلم خارجى صدا روى كار بود و از صدا الهام مى گرفتيم، اما وقتى كه فيلم فارسى به دستمان مى رسيد، خوب سر صحنه صدا ضبط نمى شد و كار دوبله سنگين تر بود، به ما ديالوگى مى دادند و تكه به تكه صحنه برايمان توضيح داده مى شد و خودمان بايد همزمان با لب هنرپيشه حرف مى زديم. روى كار هاى فارسى معمولاً گوينده هاى قوى كار مى كنند و بچه هاى پرقدرت كار را در دست دارند و تفاوت هاى گوينده هاى ۴ ساله با قديمى ترين اين حرفه اينجا است كه نمايانگر مى شود و حالا بايد گفت كه يك گوينده ۴ ساله يا ۴ ماهه هرگز نمى تواند كارى مشابه يا در رده كار آقاى طهماسب يا اسماعيلى اجرا كند.
فردى مثل آقاى اسماعيلى در كار دوبله و گويندگى آن قدر صاحب قدرت و سبك هست كه حتى زمانى كه فيلم خارجى را مى بيند خوب مى تواند تشخيص دهد كه چه صدايى روى شخصيت ها بايد بگذارند و يا اينكه نه بايد صدا بسازند.مثلاً در فيلمى از على حاتمى (هزاردستان) آقاى اسماعيلى در ۳ نقش رل گفتند يكى جاى آقاى انتظامى، ديگرى آقاى مرحوم فروهر، و شعبان جعفرى اما هيچ وقت بيننده اى نتوانست تشخيص دهد كه اين سه رل كار يك گوينده است و اين كار يعنى قدرت در گويندگى.ليكن در حال حاضر متاسفانه بهايى به اين توانايى در خيلى موارد داده نشده و اين توانايى كشمكش مالى هم سطح شده و از دوبلور هايى استفاده شده كه با مبلغ كم حاضر به اتمام كار بودند و در اين سال جاى قدرت و توانايى هاى فردى با وجود صاحب سبك بودن و قدمت ديرينه داشتن با پول عوض شده. كار زياد و پول كم! آيا انصاف است؟!
•خودتان امروز به مقوله دوبله چه نگاهى داريد؟
دوبله يعنى دميدن روح بعد از مرگ، يعنى اينكه صدا را از فيلم مى گيريد و بعد با هنر دوبلور دوباره به فيلم جان مى دهيد. در خط هنرى اين مملكت دوبله يكى از مشكل ترين كار هاى هنرى است.
مثل اين است كه من صداى شما را از شما بگيرم بعد دوباره به جاى شما صداى خودم را در قالب آن تصوير بگذارم. در صورتى كه صداى شما صداى دختر جوان است و من زنى پير هستم. نبايد صرفاً به خاطر هزينه كم دست به چنين كارى زد تا كار دچار افت و خيز شود.
مشكل حاضر اين است كه به خاطر صرفاً هزينه، خيلى راحت دست به چنين كارى مى زنيم و كسى نيست بپرسد چرا؟...
•از آقاى اسماعيلى صحبت شد كه جاى سه رل در هزاردستان حرف زده اند. آيا اين توانايى خاص هست يا اينكه با گذشت زمان و تمرين و ممارست هم مى توان به اين وجه از صدا سازى رسيد؟
نه! آقاى اسماعيلى صدا را مى سازند. ايشان يك هستند و تنها . ما يك آقاى اسماعيلى داريم، اسماعيلى كه همزمان سه صدا براى فروهر، انتظامى و شعبان مى سازد و بيننده هيچ وقت متوجه نمى شود. اين هنر است.
•پس وظيفه مدير دوبلاژ در انتخاب دوبلور، انتخاب نقش و استعداد يابى و صداسازى كجا خودش را نشان مى دهد؟
اين وظيفه يك مدير دوبله است كه بعد از بازى دوبلور تشخيص دهد كه اين صدا براى كدام نقش مناسب است و به همين دليل هم هست كه از قديم گفته اند دوبله ايران بهترين دوبله است. ولى در حال حاضر متاسفانه اين قضيه كمرنگ تر شده و كيفيت دوبله افت كرده است.
•اين وضعيت را از جانب مديران دوبلاژ مى دانيد؟
نه! يك مدير دوبلاژ بايد با هزينه پايين و كم فيلم را يك شبه تمام كند. فردى كه بايد به دوبله ضعيف معترض باشد، مدير دوبلاژ نيست، بلكه مقامات بالاتر هستند كه كار دوبله ضعيف فيلم را مى بينند و متاسفانه اقدامى نمى شود.
•براى تشخيص نوع صدا و استفاده از صدا روى نقش ها ملاك ارزيابى چيست؟
توناليته صدا كاملاً مشخص است و در يك ديالوگ كوتاه حتى سلام و احوالپرسى اين توناليته گويا است. ما قديمى ها صدا را امتحان مى كرديم كه اين توناليته بايد صريح و شفاف باشد و بدون هيچ لكنت زبان و يا گرفتگى.
•مشكل حال حاضر در انتخاب دوبلور چيست؟
به انتخاب صدا براى نقش هيچ بهايى داده نمى شود. دوبله حال حاضر قابل قياس با قديم نيست. در انتخاب دوبلور براى هنرپيشه هيچ وقتى صرف نمى شود. يك دوبله قديم را با دوبله جديد قياس كنيد. دوبله حال حاضر خيلى تو سرش خورده است.
اگر در فيلم پيتر فالك كسى كه كلمبو را بازى مى كرد سه نقش داشته باشد و قرار در بيان و هنرنمايى اسماعيلى باشد، اسماعيلى حاضر به بيان هست اما با هزينه ويژه خودش اما چه بسا نقش به جوان تر ها داده مى شود كه با هزينه كمترى اين كار را انجام دهند، اما تفاوت فاحشى ميان كيفيت كار ديده مى شود.
•نظر شما در رابطه با دوبله فيلم هاى فارسى چيست؟ خيلى ها معتقدند كه صدا بايد صداى هنرپيشه باشد و نبايد عوض شود شما چه نظرى داريد؟
خب اين براى فيلم هايى است كه قرار است در جشنواره ها به نمايش دربيايند و براى همين هم در برخى موارد ما داشته ايم هنرپيشه خوب انتخاب شده است اما صدا با نقش هم خوانى ندارد.
مثلاً، در فيلمى آقاى انتظامى براى نقش شاه انتخاب مى شوند. شايد ايشان بسيار زيبا آن نقش را ايفا كنند، اما صداى آقاى انتظامى به خوبى بازى ايشان نقش يك شاه را نشان نخواهد داد، اين نقش صداى بم، همچون صداى آقاى اسماعيلى را خواهان است كه آنچنان را آنچنان تر نشان دهد كه اگر هم بازى آقاى انتظامى ضعيف بود، اين گويندگى كار را قوى تر مى كند.
•آيا مشابه چنين موردى در فيلمى در خاطرتان هست؟
بله! خاطرم هست، سريالى كار مى كرديم با نام چراغ خانه يا چراغ شب كه آقاى مشايخى بازى مى كردند و من هم به همراه خانم گيتى فروهر حرف مى زدم، من بعد از اتمام كار به لندن رفتم كه گويا قرار شد جاى آقاى مشايخى هم آقاى اسماعيلى حرف بزند با مبلغ ۵۰ هزار تومان كه قبول نكردند و كسى هم حاضر نشد به جاى آقاى اسماعيلى نقش را بردارد بنابراين آقاى مشايخى قبول كردند و جاى خودشان صحبت كردند بعد از مدتى كه آمدم به مشايخى گفتم: خسته نباشى كار تمام شد؟
برگشت گفت: «نه چه خسته نباشى هر محفلى كه بودم انتقاد شده كه چرا خودتان جاى نقش صحبت نكرديد و كار را فرد ديگرى انجام داد كه حاصل خراب شده، حال غافل از آنكه اين بار خودم رل را گفته بودم.»
و اين تعادل بين لب خوانى و حالت است كه مى خواست لب خوانى را حفظ كند تعادل را از دست مى دهد ولى يك دوبلور قوى اين مشكل را ندارد.
•شما خودتان چه نقش هايى را براى دوبله انتخاب مى كنيد؟
زن هاى ديكتاتور و بداخلاق و پا به سن گذاشته مثل خانم پروين سليمانى و البته مسئله قابل ذكر اين است كه معمولاً دوبله قوى در قيمت بازى يك هنرپيشه هم بى تاثير نيست. خانم سليمانى در يكى از مصاحبه هاى خودشان به اين قضيه اشاره كرده بودند و چقدر براى آ دم اين گونه قدردانى ها دلنشين است و اينكه من خودم هم از جوانى به ياد دارم از صحبت كردن جاى خانم هاى سن و سال دار لذت مى بردم.

در سال ۱۳۲۷ به خاطر دارم جاى مرحومه معصومه خاكيار صحبت كردم در فيلمى به نام مستى عشق و خانم كسايى هم جاى دختر جوان مسيحى صحبت مى كردند.

سال ۱۳۲۷ استوديو تخت جمشيد مرحوم دكتر كوشان بودند و مرحوم سيامك ياسمى كارگردانى كرده بودند و مرحوم على اكبر كسمايى هم مدير دوبله بودند.
•دوبله بخش عظيمى از هنر است و بعضى ها معتقدند سخت تر از هنرپيشگى، آيا شما با اين نظر موافق هستيد؟
بله! در فيلمى مثل محمد رسول الله كه رل آنتونى كوئين را آقاى اسماعيلى صحبت مى كردند و رل مقابل را هم خدا رحمت كند آقاى حسين معمار زاده صحبت مى كردند نقش در فضايى باز آن هم در بيابان بازى مى شد. اما آقاى اسماعيلى در اتاق كوچك (دوبله) آنچنان در بيان على را به تصوير مى كشيدند كه با گفتن «على» مو به تن بيننده سيخ مى شد خب اين فن بيان و اين شيد ايى كلام هنر كمى نيست! اين قدرت گوينده است فيلمى كه صدا را از آن گرفته و حال از دوباره به زبان عاميانه به نقش جان مى دهد. آ قاى اسماعيلى در اتاق دوبله در آن فضاى كم كنار يك ميز چهار نفره بعضاً هم بيشتر كنار هم. ۳ الى ۴ نفر هم بالاى سر آماده براى گفتن نقش بودند.آقاى اسماعيلى بايد در اين شرايط اين نقش (حمزه) را زنده مى كرد بايد ببينيد نقش آنچنانى مى شود كه بعد از گفتن نام (على) همه گوينده ها گريه مى كنند.اين كار يعنى دوبله. اين هنر قياس بين هنر هنرپيشه و هنر دوبلور است.
•و الان آقاى اسماعيلى مشغول چه كارى هستند؟
ايشان ۴ سال است كه خانه نشين شده اند سر بحث هزينه و اين جاى تاسف دارد اين هنرمند با اين قدرت و توانايى ۴ سال خانه نشين شده باشد نه ايشان بلكه خانم خردمند (نيكو خردمند) چه دوبلور خوبى بودند و ژاله كاظمى عزيز كه خدايش بيامرزد در منزل ماند و دق كرد و مرد. اين هنر، صرفاً هنر نيست عشق است ما همگى عاشق كارمان هستيم.
•سخت ترين دوبله اى كه انجام داده ايد؟
يكى از كارهاى سختى كه داشتيم خاطرم هست يك فيلمى دوبله مى كرديم من و آقاى منوچهر زمانى، كه من نقش كاترين بورن را مى گفتم و آقاى زمانى نقش همفرى بوگارت را صحبت مى كردند و نام فيلم هم ملكه آفريقا بود تمام بازى توى يك قايق بود كه در وسط آب گير كرده بود و تا آخر فيلم هم همانجا بود. ما رفتيم براى دوبله. وسط دوبله برق رفت، گفتند تا شب هم برق نمى آيد ما شب با دو تا شمع كار را تمام كرديم و اين فيلم در نهايت فيلم سينماهاى بالاى شهر و ركس و... شد.
الان از اضافه كارى بابت دلگرمى بچه ها براى تمام كردن فيلم خبرى نيست، اگر فيلم تمام شد پخش مى شود وگرنه قطعاً فيلم تكرارى و يا فيلم با دوبله هاى ضعيف برنامه پركن خوبى است، كسى هم شكايت نمى كند!!!
•مشكل را جايى هم انعكاس داده ايد؟
بله! خود من به آقاى ضرغامى و لاريجانى نيز از نزديك گفته ام. صداوسيما مجهز به ۷ تا كانال است اگر بخش ۱ _ خبر ۲ _ آگهى ها ۳_ اتفاق و يا سخنرانى آن را كنار بگذاريد و مابقى را تماشا كنيد پوشش كليه برنامه از طريق دوبله كاملاً گويا است اگر آگهى در حال پخش است باز كار دوبلور و دوبله است. اگر كار فيلم و يا مستندى در حال پخش است باز هم دوبله است اگر سريال و يا كارتونى مدنظر باشد باز هم دوبله است. پس نتيجه گيرى راحت است اغراق نيست اگر بگوييم ۷۰ درصد كل برنامه هاى آنتن را دوبله مى چرخاند اما در عوض هيچ خبرى از دوبلور نيست بهايى به حق و حقوق دوبلور و دوبله داده نمى شود.
حتى جشنى هم برگزار شده و تقديرى از دوبلور نشده زحمت دوبلورها و دوبله ناديده گرفته شده است.
•افرادى كه دنبال كار صدا هستند و تعداد اين جوانان نيز كم نيست قطعاً به شما مراجعه كرده اند. شما معمولاً از چه صداهايى استقبال كرده ايد و آيا براى دوبله تحصيلات خاصى هم لازم است؟
بله! به شدت استقبال زياد است. هنگامى كه به ما مراجعه مى كنند همان ديالوگ اول سلام و احوالپرسى، توناليته صدا كاملاً مشخص است. معمولاً صداهايى كه كاملاً واضح و شفاف است و كلمات را به هنگام صدا كامل ادا مى كند و دچار لكنت زبان و يا گرفتگى نيست معمولاً به راحتى جذب اين قسمت مى شوند.
•پس در آن صورت همه افرادى كه صداى گيرا و شفاف دارند مى توانند در اين عرصه حضور داشته باشند؟
نه! ما نمى توانيم فيلم را با دوبلور تازه وارد شروع كنيم. نمى توانيم به همين راحتى هم اجازه كار بدهيم. خيلى از فيلم ها برنده جايزه اسكار هستند يك دوبلور مبتدى نمى تواند در آن به راحتى ايفاى نقش كند.
يك فرد تازه كار ۶ الى ۷ ماه نزد افراد با تجربه در حال يادگيرى است اول رل هاى كوچك و بعد ده تا خط و به ترتيب ۵ خط و... و اگر خوب بود براى انجمن نامه مى نويسيم كه مى توانيم از اين فرد تازه وارد استفاده كنيم.
•آيا شما در فيلم اشك ها و لبخندها هم صحبت كرده ايد؟
بله! من نقش راهبه كليسا بودم.
•و فيلمى ديگر از كارهاى قديم كه در حال حاضر حضور ذهن داشته باشيد؟
خوب به خاطر دارم. فيلمى بود به نام معجزه سيب من به جاى «بت ديويس» كه يك سيب فروش بود صحبت كردم. يادش به خير خاطرم هست فيلمى به يادماندنى شد همه مردم گريه كردند.
•آيا قبل از شروع دوبله يك فيلم سعى مى كنيد ديالوگ را مرور كنيد و خوب جاى نقش حس بگيريد؟
بله! حتماً بايد جاى نقش حس گرفت و صحبت كرد.
•در راديو هم حضور داشته ايد؟
بله! اوايل كار قديم ها همزمان با دوبله در راديو نيز فعاليت مى كردم.
•كدام يك برايتان شيرين تر بود؟
دوبله! دوبله انسان را پخته تر مى كند باعث مى شود انسان با موسيقى و هنر و كارگردان هاى موفق از ممالك مختلف آشنا شود. دوبله تماماً تجربه است و تجربه انسان را نيز زياد مى كند.
•و حرف آخر كمى از خودتان بگوييد؟
من بايد بگويم آنقدر سرگرم كارم بوده ام كه با شغلم ازدواج كردم و در زندگى من عاشق اين حرفه هستم و اميد به حل مشكلاتش دارم و اميدوارم روزگارى باز هم ايران مدعى بهترين دوبله جهان باشد.

منبع:
http://www.sharghnewspaper.com/830818/html/cinema.htm#s131577
Quoted by Prince Ali