وکیل رعایا

كريم خان كه رييس طايفه زند از مردم «لر- بختياري» و يكي از ژنرالهاي ارتش نادرشاه بود؛ پس از قتل نادر (دهم ژوئن ۱۷۴۷ در يك كودتاي نظامي) ، در سخت ترين شرايط تصميم گرفت مانع از هم گسيختگي ايران شود؛ زيرا كه پس از كودتا، هر ژنرال در يك منطقه از كشور پرچم خودمختاري برافراشته بود. از جمله ژنرال احمدخاني دراني در قندهار. در اين هرج و مرج، كريم خان با ده سال تلاش يكايك اين مدعيان را سركوب كرد، ولي پس از هر پيروزي ، مغلوبين را مورد بخشودگي قرار داد و دشمنان مقتولش را با احترام و تشريفات مرسوم دفن كرد و با اين كه بناي كاخ گلستان را در تهران آغاز كرده بود، شهر شيراز را پايتخت كشور قرار داد تا بازگشتي به عهد باستان و در مجاورت تخت جمشيد باشد. وي با ايجاد يك نظام اداري ـ قضايي كارآمد آرامشي را به ايران بازگردانيد كه قرنها روي آن را به خود نديده بود. كريم خان در طول ۳۰ سال زمامداري اش به عمران و آباداني فراوان دست زد. تجارت را تشويق و ماليات كارگران و كشاورزان را لغو كرد. درشيراز بناهاي متعدد از جمله مسجد و بازار وكيل را ساخت. حافظيه و آرامگاه سعدي از كارهاي اوست. وي در كرمان نيز دست به عمران زد و بازسازي مسجد جامع مظفريه از يادگارهاي اوست و به همين سبب كرماني ها لطفعلي خان نوه وي را در روزهاي سختي در پناه خود قرار دادند.
كريم خان كه از پذيرفتن عنوان شاهي و تاسيس سلسله اجتناب مي كرد و خود را وکیل مردم می خواند. نسبت به امنيت خليج فارس و خوزستان حساس بود. مورخان اروپايي كريم خان را مردي عادل و منصف و يك ايراني فوق العاده و شخصيتي منحصر به فرد در تاريخ توصيف كرده و درباره اش به نقل از ديپلماتهاي اروپايي و ميسيون هاي مسيحي نوشته اند: كريم خان كه از يك نژاد خالص ايراني بود از ديدن شادي مردم شاد مي شد و براي شاد كردن شيرازي ها از جيب خودش ( نه از خزانه عمومي) به نوازندگان پول مي داد كه در ميدان هاي شهر ساز بزنند و اگر فرصتي به دست مي آورد درطباخي هاي عمومي در كنار مردم عادي غذا صرف مي كرد و با شنيدن گفتگوي آنان با يكديگر از دشواري ها آگاه مي شد و آنها را حل مي كرد.
در سلسله زند و حکومت کريم خان به زن جايگاه مناسب تري در هسته مرکزي حکومت داده شد. کريم خان حرمسرا پروري شاه را عامل ترويج فساد و بي بند و باري در بطن جامعه مي دانست و از همين رو از اين امر اجتناب مي ورزيد. در همين دوره و با توجه به نگاه اصولي تر و منطقي تري که به زن و جايگاه او گرديد زنان به پيشرفت هاي جالبي نيز دست يازيدند. از آن جمله در همان زمان بود که اولین عکاس زن ایرانی يعني اشرف السلطنه همسر محمد خان اعتماد السلطنه معرفی شد و در خانواده های اشراف این صنعت نوظهور در بین زنان و دختران رواج پیدا کرد.
کريم خان زند عليرغم عادل بودن مورد ستايش شعرا قرار نگرفت . چرا که روزي شاعري غزلي طولاني در مدح کريم خان گفت. کريم خان بعد از شنيدن شعر گفت: آهاي خزانه دار، صد تومان به اين شاعر بدهيد. شاعر با تعظيم خارج شد. بعد از نيم ساعت، برگشته و گفت: کسي به من چيزي نداد. کريم خان گفت: تو دروغي گفتي که من خوشم بيايد. من هم دروغي گفتم که تو خوشت بيايد. پول ديگر براي چيست؟
وکیل رعایا درشبهای زمستان بر روی پشت بام عمارت خود می رفت و خانواده هایی که استطاعت داشتن خانه ای گرم را نداشتند از روی دودکش خانه ها شناسایی می کرد و برای آنها سوخت و غذا می فرستاد.
و این تنها گوشه ای است از خدمات این شاه محبوب .

--------

بهرام