نگاهى گذرا به تاريخ كردها

ميرمهرداد ميرسنجرى

بر اساس نظر غالب پژوهشگران و محققان غيرايرانى، كردها كه از قوم ماد هستند، همواره در طول تاريخ به عنوان قومى ايرانى، از فرهنگ، نژاد و زبان مشتركى با ساير ايرانيان برخوردار بوده اند.
هنرى فيلد در كتاب مردم شناسى ايران مى نويسد: «كردها از حيث زبان و خصوصيات جسمانى ايرانى هستند و به عنوان شعبه اى از نژاد ايرانى از حيث زبان، اخلاق، عادت و شيوه معيشت با ساير ايرانيان داراى جهات اشتراك هستند.»
دانيلو هم مى نويسد: «كردهاى تركيه هم از حيث زبان و خصوصيات جسمانى ايرانى هستند.»
لرد كرزن هم نوشته است: «زبان كردها، لرها و بختيارى ها شبيه زبان فارسى است و چندان تفاوتى با هم ندارند.»
مراد اورنگ نيز گفته است: «سرچشمه هاى نژادى كرد و پيوند ريشه هاى آنان با فارس ها و ديگر شاخه هاى ايرانى روشن است. كردان از فرزندان پاك سرشت ايران بزرگ هستند و از روزگاران دور و دراز پاسدار فر و شكوه اين سرزمين كهنسال آريايى و پروراننده آيين و فرهنگ و زبان ايرانى بوده اند.»
استرابون جغرافيدان و مورخ يونان باستان (چند قرن پيش از ميلاد) درباره چگونگى تربيت و پرورش بدنى جوانان كرد مى گويد: «جوانان پارسى را چنان تربيت مى كنند كه در سرما و گرما و بارندگى ها تاب و توان داشته، ورزيده باشند و شب ها بتوانند از گله ها و رمه ها نگهبانى كنند. اينها را كردك (Kardak) گويند.»
يكى ديگر از قديم ترين اخبارى كه درباره كردها در دست است، كتاب Anabasis يا سفرنامه جنگى گزنفون (Xenephon) سردار لشكر و جغرافيدان و مورخ يونان باستان است، كه رويارويى كردهاى ايرانى را در قالب سپاه اردشير دوم هخامنشى (۴۰۱-۴۰۰ پيش از ميلاد) با يونانيان، كه منجر به شكست ارتش ده هزار نفره يونان شد، شرح مى دهد.
رشيد ياسمى هم مى نويسد: «در حصول پيشرفت هاى دول ايران در زمان مادها، در فتح نينوا و در زمان هخامنشيان در غلبه بر يونان و در دوران اشكانيان و ساسانيان در دفع روميان و در بعد از اسلام در جلوگيرى از مهاجمان و هزاران موقع سخت ديگر بعد از آن، افواج كردان را در صف مقدم سپاه ايران مى بينيم كه براى حفظ استقلال ايران مى جنگند.»
كردها همراه به عنوان يكى از اقوام اصيل ايرانى و زبان كردى نيز به عنوان يكى از كهن ترين گويش هاى فارس باستان شناخته شده است. هويت اين قوم به صورت پيوسته با قوميت و مليت ايرانى عجين شده است و از آغاز استقرار به همراه ساير آرياييان در فلات ايران در طول هزاران سال تا قرن ۱۶ ميلادى، هميشه تمامى كردها در سرزمين ايران زندگى مى كردند.
نخستين جدايى كردها از سرزمين ايران پس از نبرد چالدران بين شاه اسماعيل صفوى و سلطان سليم پادشاه عثمانى صورت گرفت كه طى آن ارتش ايران در نبردى غافلگيرانه با كمتر از ۳۰ هزار نفر در مقابل ارتش ۱۲۰ هزار نفره عثمانى كه به سلاح توپخانه و سلاح هاى آتشين مجهز بودند، شكست خورد و بخش هاى وسيعى از ۲۰ امارت نشين كرد كه دوسوم مناطق كردنشين ايران را تشكيل مى دادند به تصرف عثمانى درآمد. البته بعدها، شاه عباس كبير طى نبردى عثمانى ها را شكست داد و آن سرزمين ها را پس گرفت و مجدداً بعد از ۱۵۰ سال عثمانى ها با سوءاستفاده از هرج و مرج افغانيان، مناطق كردنشين را از ايران جدا كرد كه مجدداً نادرشاه افشار توانست اين مناطق را بازپس گيرد.
در زمان فتحعلى شاه قاجار جنگى بين ايران و عثمان درگرفت كه فرماندهى قشون ايران با عباس ميرزا بود. در اين جنگ سپاه ايران، شهرهاى بايزيد (دوغوبايزيد فعلى)، ملازگرد، بدليس و اخلاط وارجيس را بازپس گرفت. در جنگ ديگر كه بين سپاهيان دو كشور درگرفت، سپاه ايران، عثمانى ها را در موصل و بغداد شكست سختى داد. در سال ۱۲۶۰ هجرى قمرى هم در زمان محمدشاه، سربازان عثمانى به كربلا هجوم بردند و مردم اين ديار را قتل عام كردند كه نبرد دو كشور با دخالت روسيه و انگليس پايان يافت.
پس از اين دوره هم بى كفايتى شاهان قاجار سبب شد، بخش هاى وسيعى از كردستان و عتبات عاليات از ايران جدا شده و به روسيه و عثمانى ملحق گردد.
پس از جنگ جهانى اول و شكست عثمانى، استعمار انگليس، كردستان را به پنج بخش تقسيم كرد كه بيشترين بخش اين سرزمين از ايران جدا شد، همان گونه كه پيش از آن قفقاز و افغانستان و بعدها بلوچستان و بحرين و ورارود را از پيكره ايران بزرگ جدا ساختند.
• پيشينه مقاومت كردها در برابر اشغالگران غيرايرانى
كردها كه از ديرباز همانند ساير ايرانيان از مذهب زرتشتى پيروى مى كردند، هنوز هم آثارى از اعتقادات كهن ايرانى نظير احترام به پاكيزگى آب و خاك، احترام به آتش و بسيارى ديگر از رسوم كهن ايرانى را زنده نگاه داشته اند.
در پوست پاره اى كه به خط پهلوى در سليمانيه كردستان به دست آمده، سوگنامه اى به زبان كردى نوشته شده است كه ترجمه بخشى از آن عبارت است از: معبد ها ويران شد، آتش ها خاموش/ بزرگ بزرگان خود را نهان كرد/ زنان و دختران به اسيرى رفتند/ دليران در خون غلتيدند. كرد ها در دوره عثمانى هم با ظلم بى حد تركان مواجه بودند به گونه اى كه با اعتراف صريح بسيارى از مورخان ترك، عثمانيان بيش از ۴۰ هزار نفر از كرد هاى تكلو را به قتل رساندند.
رويارويى كرد ها در سرزمين عثمانى عليه مظالمى كه بر آنها رفته است از آغاز جدايى از ايران و الحاق به عثمانى شروع شد و نزديك به ده جنگ بين آنها به وقوع پيوست. علاوه بر كرد هاى تركيه، كرد هاى عراق هم در طول استيلاى استعمار انگليس بر عراق و بعد ها، پس از استقرار نظام سلطنتى و رژيم جمهورى همواره جهت احقاق حقوق پايمال شده تاريخى خود، قيام هاى متعدد و دامنه دارى را تدارك ديده اند. قيام شيخ محمود مفيد زاده در سال هاى ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۹ از نخستين قيام هاى كرد هاى عراقى بوده است كه طى آن كرد ها با نيرو هاى انگليسى و قواى عراق به سختى جنگيدند و در نهايت، اين قيام به شكست انجاميد و شيخ محمود مفيد زاده هم به ايران پناهنده شد. علاوه بر آن نبرد هايى نيز توسط شيخ احمد بارزانى از سال هاى ۱۹۳۳ و ۱۹۳۴ در شمال عراق آغاز شد، كه بعد ها توسط برادرش ملا مصطفى بارزانى ادامه يافت. در نبرد هايى كه بين كرد ها و ارتش عراق در طول سال هاى ،۱۹۴۳ ،۱۹۴۵ ۱۹۴۶ و ۱۹۴۷ در گرفت، ضربات سختى به رژيم عراق وارد آمد ولى اوج اين درگيرى ها در سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۱ بود كه قيام ملا مصطفى به اوج خود رسيد. سرانجام اين قيام نيز در سال ۱۹۷۵ با پناهنده شدن ملا مصطفى بارزانى به ايران خاتمه يافت. كرد هاى ايرانى تبار همواره مورد ظلم و تعدى حاكمان عراق قرار گرفته اند. به طور مثال در حلبچه ۵۰۰۰ زن و كودك بى گناه عراقى قربانى حمله ناجوانمردانه شيميايى رژيم عراق شدند و يا پس از جنگ ۱۹۹۱ پس از خيزش كرد ها در شمال و شيعيان در جنوب، كشتار عظيمى توسط ارتش عراق در اين دو منطقه صورت گرفت كه تنها ۱۸۰ هزار مفقودالاثر از ميان كرد ها يكى از فجايع آن بوده است. بارى از سال ۱۹۹۱ ميلادى كرد هاى شمال عراق به يك خود مختارى نسبى دست يافتند كه طى آن دست ارتش و حكومت بعثى عراق از آن منطقه كوتاه شد.

روزنامه شرق

بهرام