پدر گرافيك ایران در گذشت
مرتضی مميز، گرافيست بزرگ ایرانی روز شنبه دیده از جهان فرو بست -
ایران ما - مرتضی مميز، گرافيست ايرانی و عضو فرهنگستان هنر ايران که به "پدر گرافيک" اين کشور شهرت يافته بود در نخستين دقايق روز شنبه پنجم آذر (۲۶ نوامبر) به‌دليل ابتلا به بيماري سرطان پروستات و عوارض ناشي از آن، حدود نيمه‌شب گذشته در بيمارستان آبان تهران درگذشت
مميز در دو، سه سال گذشته با اين بيماري دست و پنجه نرم ميكرد و از 23 آبان‌ماه براي تازه‌ترين دور شيمي‌درماني، در بيمارستان بستري شده بود كه چند روز بعد حالش رو به وخامت نهاد و پزشك معالجش از روزجمعه از حيات وي قطع اميد كرده بود.
خانواده مميز اعلام کرده اند، تشييع جنازه او ساعت 9 روز دوشنبه هفتم آذرماه از مقابل خانه هنرمندان ايران صورت می گيرد و گورستان خانوادگی وی در باغبان‌کلا، واقع در کردان کرج به عنوان محل دفن او انتخاب شده است.
ایران ماضمن اعلام تاثر و تاسف از فوت استاد ممیز ،غم از دست دادن این هنرمند را به همه هنرمندان و هنر دوستان و شاگردان او ، تسلیت گفته باشد که راه این بزرگ مرد عالم هنر که سراسر مملو از ایران دوستی و صلح خواهی بود همچنان نورافشان باشد و روحش در بهشت آرامبخش پروردگار قر ین مهر گردد .
شناخت‌نامه استاد
استاد مرتضي مميز از بنيانگذاران رشته گرافيك در دانشكده هنرهاي زيبا دانشگاه تهران بود و از سال 1349 تدريس طراحي گرافيك را در اين دانشگاه به عهده داشت. او در دوران خدمت خود سمت‌هاي اجرايي متعددي برعهده داشت كه از آن جمله، به مديريت گروه گرافيك و عكاسي دانشكده هنرهاي زيبا دانشگاه تهران، مديريت و طراحي هنري جشنواره بين‌المللي فيلم تهران، رياست هيات مديره انجمن طراحان گرافيك، رياست دوسالانه‌هاي گرافيك ششم، هفتم و هشتم، مشاورت هنري كتابخانه و مركز اسناد دانشگاه تهران و رياست كميته ايراني طراحان گرافيك دنيا (AGL) مي‌توان اشاره كرد. وي از پيشگامان فعاليت‌هاي هنري در ايران بوده و بنيانگذاري بيينال گرافيك آسيايي توسط مركز اسناد فرهنگي يونسكو در ايران (1356)، بينال گرافيك ايران (1366 تاكنون) و نمايشگاه پوسترهاي تجربي تهران (1380) از جمله فعاليت‌هاي ثبت‌شده در كارنامه‌ي حرفه‌يي است.
استاد در طول فعاليت‌هاي هنري خود بيش از 10 نمايشگاه اختصاصي و بيش از 70 نمايشگاه گروهي در ايران و ساير كشورهاي جهان برپا كرد و طراحي گرافيكي و تهيه پوستر براي صدها جلد كتاب و نشريات مختلف توسط او انجام گرفت.
تاليف و ترجمه كتاب‌ها و مقالات متعدد ازجمله كتاب طراحي، نقاشي در سه جلد (1351) و طراحي تزييني (1354)، نشانه‌ها (نمونه كارهاي شخصي) (1362)، طراحي اعلان (1984)، تصوير و تصور (1368)، طراحي روي جلد (1368)، طراحي روي جلد (مجموعه آثار) (1382)، نيم قرن كار (مجموعه آثار) (1383)، و همچنين طراحي و كارگرداني سه فيلم انيميشن براي فستيوال فيلم‌هاي كودكان كانون پرورش فكري تهران در سالهاي 52ـ1350 از ديگر فعاليت‌هاي اوست.
وي به واسطه‌ي فعاليت و دستاوردهاي هنري فراوان، به دريافت جوايز و نشان‌هاي معتبر كشوري و بين‌المللي مفتخر شده است كه از اين ميان به موارد زير مي‌توان اشاره كرد:
جايزه بهترين طراحي كتاب كودك سالهاي 45ـ1342، مدال رتبه اول دانشجوي ممتاز دانشكده هنرهاي زيبا دانشگاه تهران (1344)، برنده مدال طراحي نمايشگاه بين‌المللي طراحي ژوونيزي فرانسه (1966)، طراح شاعر براي طراحي پوسترهاي سينمايي فستيوال سينمايي كان (1975)، جايزه و مدال بهترين پوسترهاي سينمايي جشنواره فجر تهران (1365، 1366 و 1369)، جايزه بهترين آثار طراحي نشانه‌هاي دهه 80 ميلادي (1990) و ده‌ها جايزه و تقديرنامه و ديپلم افتخار ديگر.
استاد مرتضي مميز در طول نيم قرن فعاليت هنري خود در ايران و عرصه هنر بين‌المللي، در احيا و ابداع هنر گرافيك در ايران و پيشبرد و گسترش فرهنگ ملي و سنت‌هاي ارزشنمد هنري و كسب افتخار در عرصه بين‌المللي، نقش بارزي داشت.
وي آذرماه سال گذشته به‌عنوان استاد برجسته‌ي فرهنگستان هنر، در مراسمي، ازسوي سيدمحمد خاتمي - رييس‌جمهور وقت - تجليل شد.
نورالدين زرين‌كلك: فصل درخشاني از تاريخ هنر معاصر ما به‌نام ممیز است
به اعتقاد نورالدين زرين‌كلك، فصل درخشاني از تاريخ هنر ايران در زمان معاصر، بدون ترديد به نام مرتضي مميز ثبت شده و او به يادگار، ميراث بزرگي از خودش باقي گذاشته است كه بر ميراث فرهنگي ايران مي‌افزايد.
زرين‌كلك با اشاره به شروع بيماري مميز در اوايل سالهاي دهه‌ي 70 كه سالها ادامه داشت و به‌تدريج شدت گرفت و به پرواز او منتهي شد، متذكر شد: آثار مميز هرگز از بين ما نرفته، براي اينكه آثار و كارهايي كه او از خود باقي گذاشت، جرياني به وجود آورد كه همچنان از طريق شاگردان و ادامه دهندگان راهش پي گرفته خواهد شد. مرتضي مميز سنگ نويي در بناي معماري گرافيك ايران گذاشت و اين كار را هم با نهايت استادي انجام داد.
وي در ادامه يادآور شد: پربارترين و درخشان‌ترين كارهاي مميز، در همان آغاز راهش بود كه با "كتاب كوچه" همكاري ميكرد و تقريبن كمتر اثري از او در آن دوران چاپ شد كه فاقد ارزش هنري باشد.
زرين‌كلك با بيان اينكه مميز علاوه بر ويژگي‌هاي هنري، صاحب خصوصيات اخلاقي بسيار ويژه‌اي بود كه آنها را ناديده نمي‌توان گرفت، گفت: او همواره در توزيع هر امكاني كه در ارتباط با گرافيك ايران برايش پيش مي‌آمد، مشاركت ميكرد. امكانات و موقعيت‌هاي بين‌المللي را فقط براي خودش نگه نمي‌داشت و باعث فراهم شدن فضا براي ديگران هم ميشد، درحاليكه سراغ داريم از هنرمندان قديمي كه تمام اسرار كار را براي خود حفظ مي‌كردند، ولو به قيمت از دست رفتن رموز كار با مرگ خودشان. اما گمان نمي‌كنم مميز چيزي را به شاگردان خود منتقل نكرده باشد و اين خلاف رسم جاري كشور ماست.
زرين‌كلك در بخش ديگري از سخنانش خاطرنشان كرد: مميز اگرچه تحصيلات آكادميك گرافيك را در خارج از ايران آموخت، اما هيچ وقت علاقه و ميلي به زندگي كردن در خارج از ايران پيدا نكرد و تقريبا تمام عمر خود را با هر چه بود و نبود، همين‌جا گذراند. دوراني كه بعد از انقلاب در ايران هيچ فعاليت هنري انجام نمي‌شد، هيچ وقت نديدم هوس و ميل رفتن داشته باشد، با اينكه يك آدم بين‌المللي بود و همه جا، جا داشت.
او در پايان تاكيد كرد: بدون رياكاري هميشه عشق ايران در قلبش بود و با همه‌ي سختي‌ها، ناملايمت‌ها و دوراني كه در معرض اهانت‌هاي ناگوار قرار داشت، به اين آب و خاك عشق مي‌ورزيد.
پرويز كلانتري: ممیز از پيش‌قراولان نوآوري بود
پرويز كلانتري درباره خاطرات سالهاي دور از مميز، گفته است: او فردي بدعت‌گذار و باهوش بود؛ ولي قوانين خشك دانشكده اجازه‌ي هيچ بدعتي نمي‌داد، بنابراين مرتضي به‌منظور شكست اين فضا، موضوع پايان نامه خود را «ونوس» انتخاب كرد.
وي افزود: نقاش با انتخاب اين سوژه درواقع در مقابل يك ژوري سوگند خورد كه به اصول زيبايي شناسي وفادار است و اين وفاداري را با اثر ازدواج با ونوس نشان داد.
هم‌دانشگاهي مرتضي مميز گفت: او با نقاشي اين اثر زيباي كلاسيك ضمن شاگرد اول شدن، در قالب طنزآلود، مخالفت خود را با قوانين خشك دانشكده نشان داد و نوآوري خويش را به اثبات رساند.
وي با اشاره به پاتوق روشنگران در آن دوره گفت: در اين دوره هنوز تصويرگري جا نيفتاده بود و سليقه عام با آن همسو نبود و كساني كه امروز براي شما بنام هستند، آن زمان‌ها در كافه‌ها اشعارشان را مي‌خواندند و دعوايشان ميشد. در اين دوره مميز فردي بدعت‌گذار در حيطه تصويرگري بود. موقعي ما مي‌توانيم متوجه بدعت‌گذاري او شويم كه متوجه باشيم در اين دوره آثار مينياتوري حافظ رواج داشت. البته من مخالف جنبه‌هاي سنتي در هنر تصويرگري نيستم؛ اما به عقيده من مرتضي از پيش‌قراولان نوآوري در دنيايي بود كه پر از تنش و سر و صدا بود.
علي‌اكبر صادقي: ممیز انسان فوق‌العاده‌اي از نظر اخلاقي و حرفه‌يي بود
علي‌اكبر صادقي گفت : مرتضي مميز به من خلاقيت و جرات نقاشي داد. او اولين معلم من است و من كسي نيستم كه بخواهم و بتوانم از او تعريف كنم. او فرد فوق‌العاده‌اي از نظر اخلاقي و حرفه‌يي بود.
آيدين آغداشلو:
مرتضي مميز از نظر تعهد، هنرمندي تمام و كمال و معلمي يگانه بود
عنوان «پدر گرافيك ايران» قطعا برازنده‌ي شخصيت و كار مميز خواهد بود
آيدين آغداشلو گفت: مرتضي مميز عمر گرانقدر فرهنگي خود را وقف هنرهاي تجسمي معاصر ايران كرد و تقريبا در تمامي رشته‌هاي آن و مخصوصا هنر گرافيك، وجودي موثر، نافذ و تعيين‌كننده داشت.
اين هنرمند نقاش و گرافيست افزود: گرافيك معاصر ايران در پرتو كوشش‌هاي هنرمندانه و مديريت درخشان او بود كه به اعتلا و گسترش امروز خود رسيد و عنوان «پدر گرافيك ايران» قطعا برازنده شخصيت و كار او خواهد بود.
وي همچنين افزود: مميز طي عمر پربارش زمينه‌سازي ارتباط ميان هنر گرافيك ايران و جهان را با شايستگي تمام برعهده داشت. فهرست فعاليت‌هاي فرهنگي مميز را كه به 10 صفحه كامل بالغ مي‌شود، در مقدمه كتاب نشانه‌هاي او مي‌توان پي گرفت كه در نوع خود جايگاهي يگانه و دست نيافتني مي‌نمايد.
آيدين آغداشلو معتقد است: مرتضي مميز، از درخشان‌ترين چهره‌هاي فرهنگ يكصد سال اخير ايران بود و از حيث جامعيت و اثرگذاري و مديريت و تعهد، هنرمندي، تمام و كمال و معلمي يگانه بود و هر چند جاي او براي هميشه در عرصه هنر گرافيك ايران خالي خواهد ماند، اما شاگردان و همكاران و همراهان فراوان او، راهي را كه با كوشش و دلبستگي و همت عظيم او آغاز شد، ادامه خواهند داد.
تصوير گران كتاب كودك از استاد مي‌گويند
ابوالفضل همتي آهويي در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) تصريح كرد: او مصداق كامل اين شعر است كه «از شمار دو چشم يك تن كم/ از شمار خرد هزاران بيش» يعني تاثير مميز اين‌چنين بود. او در هر كاري كه به آن پرداخت، از خود نوآوري به جاي گذاشت.
وي با تاكيد بر اينكه نسل تصويرگران مميز همگي افراد خلاقي بودند، گفت: نمي‌دانم چگونه بايد حرف بزنم. طراحي شخصيت‌ها، شيوه اجرا و فضاسازي كه او براي قصه‌هاي كودكان داشت، تاثير عميقي را به دنبال داشت.
اگر چه او خود را تصويرگر نمي‌دانست، اما طراحي‌هاي خطي او كه در زماني در "كيهان هفته" منتشر ميشد، نشان مي‌دهد كه او به‌درستي تصويرگري را درك كرده است.
او گفت: مرتضي براي اهل هنر چهره‌اي ماندگار است و ما نمي‌توانيم او را ناديده بگيريم، چراكه او راه‌گشا براي ما و براي نسل‌هاي پس از ماست.
عليرضا گلدوزيان - برنده‌ي جايزه اول براتيسلاواي 2005 - نيز در توصيف شخصيت اين استاد گرانقدر گفت: مميز فردي بود كه در زمان خود نسبت به زمان خويش جلوتر بود و اين چيزي است كه لازمه‌ي خلاقيت يك هنرمند، چه در زمينه تصويرگري و گرافيك است. مميز فردي پيشرو در هنر بود، چه افراد پيشرو حرف‌هايي را مي‌زنند كه در زمان خود نمي‌گنجد و فراتر از آن را در برمي‌گيرد و مميز مصداق كامل اين وضعيت بود.
او همچنين گفت: ايشان تنها شخصي است كه در عرصه تصويرگري و گرافيك حرف اول را زده و ميزند، خيلي‌ها از او تاثير گرفته‌اند و تاثير او بر گرافيك و تصويرگري ايران غير قابل انكار است.
پیام های تسلیت
دكتر مصطفي معين - وزير پيشين علوم، تحقيقات و فناوري - در پيامي، درگذشت مرتضي مميز - هنرمند گرافيست - را تسليت گفت.
در پيام معين آمده است: "درگذشت اندوه‌بار هنرمند بي‌بديل ايران، استاد مرتضي مميز، را به عموم هنرمندان، روشنفكران، دانشگاهيان و دانشجويان كشور و خانواده گرانقدرش صميمانه تسليت مي‌گويم.
بي‌ترديد، جامعه‌ي هنري و فرهنگي ايران با مرگ اين هنرمند متفكر، با چهره‌اي وداع ميكند كه پيشاپيش بسياري از نوآوري‌هاي هنري و فرهنگي معاصر قرار داشت. آثار ممتاز و ماندگار و شاگردان برجسته و بنام، سرمايه‌هاي بزرگي است كه اميد است بتواند از ضايعه فقدان اسفبار او بكاهد. خداوند متعال روح بلندش را ملكوتي وانديشه و راهش را مستدام فرمايد".
احمد مسجدجامعي - مدير عامل موسسه گفت‌وگوي فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، پيام تسليتي به‌مناسبت درگذشت مرتضي مميز صادر كرد. متن اين پيام به شرح زير است:
"مرتضي مميز، هنرمند بلندآوازه و بنيانگذار گرافيك ايران از ميان ما رفت، بي‌ترديد نقش مميز در پيوند جامعه و هنر در تاريخ هنر اين سرزمين همواره به ياد خواهد ماند. تلاش گسترده در تربيت گرافيست‌هاي جوان، تبيين گرافيك مبتني بر هويت ايراني و معرفي آن در عرصه بين‌المللي، معرفي اين هنر به جامعه و توليد سرمايه اجتماعي در اين حوزه و حساسيت نسبت به تلاش و كمال كار هنري، نفوذ و اعتبار اين حرفه را در جامعه تضمين كرده است. از دست رفتن اين هنرمند گرانمايه را به خانواده محترم ايشان، جامعه هنري به‌ويژه جامعه گرافيست‌هاي ايران تسليت مي‌گوييم.
نجم‌الدين فرخ‌يار - مديرمسوول مجله‌ي گرافيك -و دست‌اندركاران این مجله نيز فوت نابه‌هنگام مرتضي مميز هنرمند برجسته‌ي گرافيك ايران را به جامعه‌ي هنري و طراحان گرافيك ايران و خانواده‌ي وي تسليت گفتند .
قواخانلو - و دبيركل - كفاشيان - كميته‌ي ملي المپيك در پيامي، درگذشت مرتضي مميز پدر گرافيك ايران را به مصطفي مميز كارشناس داوري فوتبال و برادر وي تسليت گفته‌اند.
آخرين گفت‌وگوي منتشرنشده‌ي مرتضي مميز
من پدر گرافيك ایران نيستم؛من تنها يك تلاش گرم.
۱. من پدر نيستم؛ پدر گرافيك نيستم؛ پدر گرافيك نوين هم نيستم؛ من تنها يك تلاش گرم. اين تعارفات متعلق به جامعه اي است كه دنبال سمبل ها است.
۲. همه ما تصور مي كنيم متمدن شده ايم، اما در واقع همان ببوهاي دهاتي و ساده هستيم. اگر اين سادگي از بين برود استثنائا متمدن مي شويد.
۳. زندگي كوششي لذت بخش است؛ اگر آدم خوب و مثبت ببيند. اين مثبت ديدن صرفا نگاه يك آدم هالو به زندگي نيست، بلكه جوهر خوش بختي را كه خاص خوش بختي است، دست كم بو كشيدن است. اين نكته اي است كه اكنون آن را در دوره فوق ليسانس تدريس مي كنم.
4. نديدم كسي في البداهه بحرالعلوم شود يا حتي اصلا فكر كردن را ياد بگيرد. با كند و كاو و تلاش است كه يواش يواش به جايي مي رسي. اكثرا بلد نيستيم فكر كنيم. فكر كردن سيستم فوق العاده مهم و ظريف پژوهشي قوي است كه بايد همچون ياد گرفتن الفبا در مدرسه به ما ياد داده شود. در حالي كه در كشورهاي جهان سوم كسي در دوران زندگي نه به وسيله پدر و مادر و نه مدرسه و نه خود جامعه فكر كردن را به ما ياد نداده اند. بنابراين به همين خاطر است كه هميشه عقبيم و هميشه در سن هاي بالا به يك مسير يا كورسويي مي رسيم كه چيزهايي را مي فهميم. ما چون فكر كردن بلد نيستيم از اين گزارش ها و يا تفسيرهاي شكمي درباره هر چيز به شكلي فراوان ارايه مي كنيم و همان مبناي قضاوت زندگي ما مي شود.
5. من تلاش مي كنم سيستماتيك فكر كردن را به دانشجويان ياد بدهم اما در اين انتقال تجربه موفق نبودم. چرا كه بستر آن در جامعه ما وجود ندارد. ما مثل غلام رضاي تختي يك نفره اوج مي گيريم، جمع ما همچون سرزمين آلمان يك باره بالا نمي آيد. در كشور ما و كشورهاي جهان سوم به خاطر اين حس صيقل زده شان تك نفره بالا مي آيند و اين امر به خاطر آن است كه متفكران ما به صورت حسي آدم هاي فرهيخته اي هستند.
6. در زمان دانشكده و حتي پس از آن به افرادي برخوردم كه كارهاي بسيار زيبايي داشتند از جمله آغاسي و پس از آن محمد مدبر را كشف كردم. محمد بهرامي، بيوك احمري، جد عموي بزرگ خودم و ... ما همه معلم يكديگر هستيم به شرطي كه به هر چيزي با توجه و فكر نگاه كنيم. لقمان ادهم مي گويد: ادب از كه آموختي، از بي ادبان.
۷. بايد به مرحله اي از تربيت و فرهيختگي برسيد كه هر كاري مي كنيد درست باشد. اگر دچار شيفتگي كامل شديد و يا تسليم شديد بدانيد كه مرده ايد. هنوز در 67 سالگي سرگيجه دارم، اما از اين گنگي نمي ترسم، چرا كه لازمه كشف است ؛ اگر يك روز فهميديد كه سوال نداريد به شما مي گويم
- ببخشيد مرا- خر هستيد! 
